NASZA MAŁA OJCZYZNA. Dom barona Pilarsa w Strudze

„Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskiem na rok 1904” podaje m.in.,  że na początku XX wieku we wsi Struga znajdowały się dwa zakłady przemysłowe: Deloff August i S-ka, fabryka wyrobów żelaznych oraz „Grafit,” fabryka kas ogniotrwałych, zatrudniające łącznie blisko dwieście robotników. Właścicielem fabryki „Grafit” oraz mieszkańcem Strugi przez długie lata był baron Władysław Pilars. Na podstawie informacji krewnych Władysława Pilars de Pilara i noty w książce „Tragedia” biblioteka w Opatówku  (https://www.biblioteka.opatowek.pl) zamieściła krótkie jego Curriculum vitae.

Możemy tam przeczytać, że Władysław Pilars de Pilar (ur. 3 marca 1874 w Opatówku w ziemi akliskiej, zmarł 22 listopada 1952 w Chorzowie), to polski poeta i historyk literatury, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Władysław był synem buchaltera w fabryce Adolfa Fiedlera w Opatówku Edwarda Gustawa Pilara (1834–1905), syna Johannesa Pilara i Anny Döring, i Walerii Ewy Grzankowskiej (1843–1933), bratem Marii Pilar, Kazimierza Pilara i Stefanii Pilar. Władysław Pilars de Pilar pochodził z rodziny Pilarów, wywodzącej się z Hiszpanii.

Nasz bohater miał w sobie żyłkę literacką: był autorem „Tragedii”, poematu napisanego heksametrem poświęconego Napoleonowi z ilustracjami Zygmunta Grabowskiego, wydanego w 1927 (poemat ukazał się także w języku angielskim, francuskim i niemieckim).

Inne utwory Władysława Pilars de Pilara to „Symfonia Bałtyku”, napisana wierszem w języku polskim, francuskim i angielskim. W nocie autorskiej zamieszczonej w Tragedii znajduje się informacja o kolejnych książkach przygotowanych do wydania: „Życie dla sztuki” i poemacie dramatycznym „Augustus”, którego akcja rozgrywa się w III wieku w Imperium rzymskim. Pan baron był również profesorem literatury na Uniwersytecie Warszawskim, wiceprezesem Towarzystwa Poetyckiego i wiceprezesem Towarzystwa Szekspirowskiego.

Władysław Pilars de Pilar poślubił Antonię Freiin von Oer (1872–1946), damę dworu księżniczki meklemburskiej Marii Antoniny i kuzynki cara Mikołaja II. W 1915 otrzymał nobilitację od cara Mikołaja II jako Baron Pilars de Pilar. Odziedziczył fabrykę i wioskę Struga pod Warszawą.

Po spaleniu fabryki w Warszawie przez rewolucjonistów w 1906 rodzina pana Władysława wyjechała do Niemiec. On sam pozostał w Polsce. Zmarł 22 listopada 1952 w Chorzowie.

Piszący o tej postaci pan Antoni Widomski (Władysław i Antonia Pilars, www.marki.wordpress.com) otrzymał list od Christopha  Pilars de Pilar, prawnuczka barona Władysława Pilars de Pilar, który mu nadesłał rysunek domu w Strudze, miejsca wieloletniego mieszkania państwa Pilars. Rysunek domu małżonków Władysława i Antoniny Pilars został wykonany własnoręcznie przez pana Władysława.

Myślę, że (dzięki pomocy pana Antoniego Mirończyka) możemy określić, gdzie znajduje się ten dom oraz miejsce,  gdzie stała fabryka „Grafit”. Otóż w domu pana barona (po przebudowie) znajduje się obecnie Przedszkole Miejskie nr 3 „Bajkowy Świat”. Zdaniem pana Mirończyka domek po baronie (w którym po wojnie znalazło się przedszkole) nabył dla celów szkolnych Naczelnik Miasta Marki Michał Longosz (miało to miejsce w latach 70-tych XX wieku).

Natomiast parcela, na której znajdowały się zabudowania dawnej fabryki „Grafit” to obecnie teren wydawnictwa „Michalineum”. Kupno osady fabrycznej „Grafit” przez ks. Antoniego Poławskiego miało miejsce w latach 1935-1937. Przez wiele lat na części parceli mieściły się pomieszczenia i warsztaty szkoły zawodowej. Na kilka lat przed II wojną św. produkowano tam nawet rowery.

ks. Krzysztof Pelc CSMA

Obecny widok Przedszkola „Bajkowy Świat” w Markach-Strudze